Ömər yaxşısan?
Səssizlik davam edir. Oğlunun səssizliyi biranlıq ananı ürkütdü. Bir anın içində ağlından bəlkə də minlərlə fikir keçdi. Qaçaraq oğlunun yatdığı yer yatağının kənarına gəlib onu qucağına aldı.
Öməərrr…
Uşaq ağır-ağır nəfəs alıb inildədi. –Atam gəlmədi?
İndi gələcək oğlum biraz da səbr et. Bəlkə də artıq gəlmək üzərədir. Su verimmi sənə bala? Oxumağa davam et
Aparıcı qonaqları salamladıqdan sonra verlişin mövzusunu elan etdi. Bu gün də verliş öz xəttinə sadiq qalaraq vətənpərvərlik mövzularında olacaqdı. Əvvəlcə qısa bir video göstərdilər. Videoda Azərbaycanın qədim adət-ənənələrindən, ipəyindən, min dərdin dərmanı sularından, təmiz dağ havasından, Təbrizdən, Borçalıdan, Sarı gəlindən bəhs edilirdi. Sonra xalqımızın tanınmış sənət nümayəndələrindən, şairlərindən yazıçılarından, qəhrəmanlarından bəhs edib hər zamankı kimi keçid aldılar Qarabağa. -Murad müəllim bildiyim qədər sizdə o dilbər guşələrin birində anadan olmusunuz-Aparıcı üzünü tanınmış dövlət xadimi Murad Daşdəmirova çevirdi. -Bəli mən Qarabağın qalası adlandırılan, xalqımızın qürur yeri, qarı düşmənlərimizin göz dağı olmuş Şuşadanam-Sonra təsirləndiyini, duyğulandığını ekran başındakı tamaşaçılara da hiss etdirmək üçün dərindən köks ötürdü. -Oraları xatırlayırsınız Murad müəllim. Bildiyim qədər sizi babanız Şuşanın məhşur tarzanlarından olub. Şuşada adlı sanlı ailələrdən birinin evladısınız. Oxumağa davam et
-Allah ölənin yaxınlarına səbr versin. Qəbri nurla dolsun. Qızlarına oğullarına tövsiyyəm budur ki, ataları Rasim kişinin – elə bu an hamı bir ağızdan –Allah rəhmət etsin deyir- molla camaatı süzüb sözünə davam edir-ataları Rasim kişinin adına layiq evlad olsunlar. Oğul bala Sərxan atanın ocağını həmişə gur yandır.-sonra üzünü məclisin aşağı hissəsində dirəyə söykənib üzünü qaşıyan Rüfətə tutub –Bala sən də mərd kişinin mərd oğlusan yadından çıxartma haaaa..-Molla ərk yana barmağını Rüfətə silkələdi.
Rüfət xumarlı gözlərini mollaya zilləyib əlini yellədi. Sanki molla ilə əylənirdi.
-Hə başdan deməyi unutmuşam. Deyəcəksiniz ki, bu Rasim kimdi, Sərxan kimdir bu xumarlanan Rüfət kimdir.
Əlindəki siqaretindən bir nəfəs də çəkib bərk-bərk öskürdü. -Zəhrimara qalsın. Buna hardan dadandıq axı? Belə getsə axırıma çıxacaq. Kənara atdığı siqaret kötüyü hələ də tüstülənirdi. Havanın istisindən qurumuş sarı otun arasından sısqa-sısqa tüstülənən siqaret kötüyü otları da yandırıdı. Onda hiss etdi ki, bu günə qədər siqaret onu nə hallara salıb. Palıd ağacının altında illər əvvəl kəsilmiş palıdın kötüyündə oturub ayaqlarını qabağa uzaltmışdı. Əlindən çomağını əskik etməzdi. Elə indi də əlindəki çomağı ilə yerdəki otların dibini eşirdi. Bəzən də başını yuxarı qaldırır dərindən köks ötürürdü. Babadan qalma evin həyətindəki Tut ağacının dibindəki baltanı diqqətlə süzdü. Xatırlayırdı illər əvvəl atası onunla ağac kəsər qışa odun tədarük görərdi. Uşaqlıq illərinin həyəcanını hiss etdi bir anlığa. Bu tut ağacından az yıxılmamışdı. Hər dəfə də bir daha ağaca dırmaşmayacağına söz vermişdi amma sözünü tuta bilməmişdi. Sanki ağac onu özünə çəkirdi. Nə isə gözə görünməyən bir qüvvə onu vadar edirdi ki, gəlib çıxsın ağaca. Elə indi də bu ağac onun üçün dəyərli idi. Düzdür bəzən evladları zarafata salıb gülürdülər amma bu ağacla onun arasında mənəvi bağ var idi. Hər dəfə də uşaqlarına hiss etdirməsə də onların belə hərəkətləri ona bərk toxunardı. Amma dinməzdi. –Qocalıb artıq hər şeydən şikayət edir- demələrindən qorxurdu. Tula başını aldırıb üzünü sahibinin üzünə tərəf çevirdi. Elə bil qocanın ürəyindən keçənləri hiss edirdi. Az müddət deyil doqquz il idi ki, Tula onunla idi. Dağa da gedəndə, bağa da gedəndə sahibinin arxasına düşüb quyruğunu bura-bura gedərdi. Heç bir dəfə də yolun uzaqlığından, aclıqdan, susuzluqdan, günün istisindən şikayət etməmişdi. Hava necə olur olsun, günün hansı vaxtı olur olsun sahibinin yanında olmaqdan həzz alırdı. Üzünü Tulaya çevirdi. -Sən də mənimlə eyni fikirdəsən deyəsən. Zalım oğlu elə baxırsan ki, elə bil məni başa düşürsən.- yenə dərindən köks ötürüb –Əslində elə məni bircə sən başa düşürsən. Rəhmətliyin ölümündən sonra hər şey dəyişdi mənim üçün. İki qızı evləndirdim. Qanad açıb uçdular öz yuvalarını qurdular. Böyük oğlum kor gülləyə tuş gəldi. Balacadakı belə.- Gözlərindən səssiz süzülən yaş yanaqlarındankı qırışların arası ilə süzülüb qocanın yanaqlarını sığallayırdı sanki. Bir insanın bu qədər yük altında qalması həm də bu yaşda ikən, qayğıya sevgiyə ehtiyyacı olan bir vaxtda tək başına qalmağı çox ağır idi. Qızları həftədə bəzən də ayda bir –iki dəfə gəlib ev eşiyi yığışdırar, yemək hazırlayardırlar. Nəvələrinin sevinci ilə bir neçə saatlığına da olsa dərdlərini unudar amma yenə də könlü buna razı olmazdı. Hər dəfə -Ay bala sizin öz ailəniz var, öz işləriniz başınızdan aşır gedin ailənizə, balalarınıza vaxtınızı ayırın. Mən özüm öz çarəmə baxaram. Məndən sarı nigaran qalmayın-deyərdi. Dili deyərdi amma ürəyi tənhalıqdan bəzən yanıb qovrulurdu. Böyük oğlu sağ olsaydı bəlkə əlindən tutar, bu ahıl yaşında onu bunca əziyyətdən xilas edərdi. Balaca oğlu isə… Üç gün idi ki, yenə evə gəlmirdi. Artıq onun bu hərəkətlərinə öyrəşmişdi bilirdi ki, ya başı bir bəlaya düşüb ya da hardasa kefini çəkir. Bəzən oturub fikirləşərdi ki, görəsən evin son beşiyinə tərbiyyə verəndə harda səhv edib. Bu günə qədər qapısından haram bir tikə soxmamışdı. Amma son beşiyi haramzadanın biri idi. Əlindən dilindən heç kəsə xeyir gəlməzdi. Qohum qonşular evladlarını onunla dostluq yaxınlıq etməyə qoymazdılar. Hamısına da haq verirdi. Ancaq yenə də ata ürəyi idi. Bilmədən, istəmədən qırılırdı, inciyirdi. -Rəhmətliyə çox deyirdim ki, ay arvad bu gədəni bu qədər ərköyün bəyütmək olmaz. Sabah biz qocalıb əldən düşəndə evin balacasının umuduna qalacağıq. İndidən sən onu tənbəl eləmə. Dinləmədi məni atası rəhmətlik. Elə hey deyib özüm eşitdim. Heç olmasa rəhmətlik sağ olsaydı bir babat təskinlik tapıb dolanardıq.-sonra nə isə fikirləşib –Allah bilən məsləhətdi amma Şəhriyarı bu vəziyyətdə görsəydi ürəyi tab etməzdi. Əllərini dizlərinə söykəyib ayağa qalxdı. Sonra əllərini belinə qoyub arxaya qanrılıb qəddini düzəlmək istədi. Ancaq nə qədd qalmışdı nə də ki, qamət. Cavanlığı vurub yıxan, bağırıb-çağıran dövrü ötmüşdü. Dəmir daravaza cırıltıyla açıldı. Çoxdan idi ki, yağlanmırdı ona görə də hər dəfə açıb bağlayanda cırcırama kimi cırıldayırdı. Qoca incikliyini gizlədib –xoş gördük oğul necəsən? -Yorğunam ata.-Ayaq üstə güc bəla ilə dayanırdı. Üstü başı toz-torpaq içində idi. Diqqətlə baxanda üz qırışları olduğundan ən az on yaş böyük göstərirdi onu. Saçı-saqqlı birbirinə qarışmışdı yeriyərkən ayaqları titrəyirdi. -Yenə içmisən bala? Neçə dəfə dedim axı içmə o zəhrimarı. Axırına çıxacaq bir gün. Yazıqsan bala, mənə yazığın gəlmir özünə yazığın gəlsin. Heç qoca atanın xətri yoxdur yanında? Bu gün sabah mən də ölüb gedəsiyəm bu evə-eşiyə kim baxacaq ay oğul. Ata yadigarını kim qoruyacaq, ata ocağını işıqsızmı qoyacaqsan? Bala mənim goruma söydürmə. Deməsinlər ki, yaxşı kişi olsaydı belə oğul böyütməzdi. Həqiqətən də oğlunun belə olmasında onun günahı bir o qədər də yox idi. Bəlkədə hardasa səhvləri olmuşdu ama axı o elə kişi deyildi. Ayaqlarını sürüyərək oğlunun arxasınca yuxarı qalxdı. Atasından qalan taxta pilləkanları qurd yemişdi. Üzərinə basdıqca qıcırdayırdı. Ancaq öyrəşmişdi buna. Keçib yoldaşından yadigar qalan yaşıl üzlü döşəkcəsində oturub ayaqlarını qabağa uzaltdı. Gözlərini oğlunun gözlərinə dikib ona baxırdı. İllərin çətinliyinin, çəkdiyi əzabların üzündə buraxdığı izlər də Şəhriyar üçün önəmsiz idi. -Ata bilirsən niyə gəlmişəm bura? -Niyə gəlməyin əsas deyil ki, bala bura sənin evindir day onu da mənə deməyəcən ki.-Ancaq hiss edirdi ki, oğlunun cümləsində nə isə həsrət, ayrılıq qoxusu hiss olunur. Ancaq son cümləsində bunu gizlədərək, daha doğrusu bəlkə də elə olmadığına özünü inandıraraq demişdi. -Can bala yıxıl yat bir az. Əldən ayaqdan düşmüsən. -Yox ata mən qalmayacam getməliyəm. Amma getməmişdən əvvəl mənə pul lazımdır. Kişi başını aşağı salıb-Nə qədər? -soruşdu. Pul, var dövlət söhbəti düşəndə həmişə evladlarını firavan yaşada bilmədiyinə görə, hər istədiklərini ala bilmədiyinə görə utanırdı. -Çox lazımdır ata. Həm də çox. Yaman yerdə axşamlamışam. Bəlkə də bir daha məni görməzsən. -Nə danışırsan bala necə yəni görməzsən. Bu yaşımda nə edərəm tək-tənha. Bəs mənim evimin ocağını kim yandıracaq. Bir gün ölüb qalacam heç kəsin xəbəri olmayacaq. Bir quru qəbrim də olmasın deyirsən bala? -Ata mənim qulaq asacaq, dərd bölüşdürəcək vaxtım yoxdur. Sənə deyirəm pul lazımdır. Son cümləni deyəndə hiddətindən səsini qaldırmışdı. Qoca atasına bir az da olsa yazığı gəlmirdi. Gözləri mənasız, baxışları quru və soyuq idi. Bu ölmüş insanlığın əlaməti idi. Qoca ilk dəfə idi qorxu hiss etmişdi. Həm də elə belə yox, öz oğlundan qorxmuşdu. Əlləri əsə-əsə ayağa qalxdı. Döşəkçələrin arasından köhnə dəsmalı alıb açdı. İçindəki pullara bir müddət baxıb gözlərindən süzülən yaşı silib onu oğluna uzaltdı. Gözlərindən axan isə yaş deyildi. Kimsəsizliyin, tənhalığın fəryadı idi. Hayqırıb deyə bilmədiyi, ürəyinə saldığı əzabları idi gözlərindən süzülüb axırdı. -Al bala kəfən pulumdur. Saxlamışdım ki, öləndə heç kəsə yük olmayım. Heç nə olmaz. Kimin ölüsü çöldə açıqda qalıb ki? Mənə də kəfən tapılar. Şəhriyar pulu atasından alıb sürətlə nərdivanla aşağı düşdü. Dəmir darvazadan çıxacaqdı ki, ayaq saxlayıb geri baxdı. Qoca atası onun arxasınca baxırdı. Baxışları ilə sanki ağlayıb yalvarırdı oğluna-Məni tək qoyub getmə. Körpə uşaq kimi əllərini uzaldıb balasının arxasıyca qaçmaq, ona körpə uşaq kimi sarılmaq istəyirdi. Ancaq oğlu qapıdan çıxmışdı. Üzünü yana çevirdi Tula diqqətlə sahibinə baxırdı. Dərindən ah çəkib -Gəl Tula, mənim sadiq yoldaşım gəl gedək- dedi. İt səssiz səmirsiz sahibinin əmrinə tabe olub onun arxasınca gedirdi. O an ağlına qəribə fikir gəlmişdi. İndiyə qədər evladına öyrədə bilmədiklərini Tula çoxdan öyrənmişdi. Artıq onun fikrində Tula sadəcə it deyildi. Fərsiz oğuldan daha dəyərli dost idi.
O tərəflərin yazı yayı daha gözəl olur. Təbiyyətinin füsünkarlığı, cah cəlalı bir sözlə insanı ovsunlamaq üçün burda her şey var.
93-dən bərə bir hissəsi ermənistan tərəfindən işğal olunan Fizulidən danışmaq isdəyirəm. Bəlkədə deyəcəksiniz hansı cah-cəlaldan dəm vurursan xaraba qalmış kəndlərini görməmisənmi? Bəli görmüşəm həmdə aylarla o dağılmış, yandırılmış evlərin arasından keçərkən ürəy ağrısını hiss edərək görmüşəm. Rayon mərkəzinə gedən yolun qabağını kəsən daşları, ot basmış asfalt yolun bütün ağrı acısını sinəmdə çəkərək izləmişəm.
Ancaq nə dağıntılar, nədə ki millətin bu torpaqlara qarşı vəfasızlığı onun cah-cəlalını poza bilməyib, qürurunu qıra bilməyib.
Hələ Fizulinin bizdə olan kəndlərinin tarix hopmuş daşları, küçələrini demirəm. Insanı özünü başqa aləmdə hiss edir buralarda.
Aprel may aylarında uzaqdan da olsa görmək olur Fizulini. Alxanlıdan baxdıqca o dağları, dağların döşündə üstü parıldayan evlər, gecələr yollarında ulduz kimi sayrışan işıqlar. Bu gün o Fizulinin işığını erməni yandırsada, o üstü parıldayan evlərində düşmən yaşasada bizimdir o ellər, o obalar.
İnsan hərbi xidmətdə olanda daha çox əzab çəkir. Silah əlində, erməni səndən ən uzaqı yarımsaatlıq məsafədə amma heç nə edə bilmirsən. Bəzən bir daş məsafəsində dayanıb torpağın bağrında oyulmuş səngərdən baxmaq incidir insanı. Gözlə görüb ayaqla gedə bilməmək toxunur insana. Mən orda əmin oldum ki, biz heç də düşməndən qorxmuruq, qorxub qaçmamışıqda. Biz kimlərinsə qurbanına çevrilmişik. Avtomatına söykənib yanıqlı yanıqlı oxuyan əsgərin gözlərində gizlənib xilasımız.
Əmim Fizuli döyüşlərində iştirak edib. Yanıma gələndə gözlərinin dolduğunu unuda bilmirəm. Gün ərzində onlarla insanın gəlib uzaqdan dədə-baba yurduna baxması, döyüş yoldaşlarını xatrlayıb ağlayanların göz yaşları insanın ruhuna xəncər kimi saplanırdı.
Amma Fizuli o cahcəlalını hələ də insanın ruhunda hiss etdirir. Ora başqa dünyadır. Orda tarix özü danışır hər şeyi insana.
Yazmaq istəyib yaza bilməyəcəyi hisslərlə dolur insan oralarda. Qarşımızdakıların da kim olduğunu orda öyrəndim, arxa arxaya atılan iki güllədən qorxub yuvalarına doluşan dovşanlardan seçilməyən düşmən dayanıb qarşımızda.
Dərindən ah çəkib gözlərini divarın yuxarı küncünə zillədi. Bir anlıq elə bildi ki, yuxarıdan aşağı nəysə süzülür. Həm də qapqara qan. Aşağı doğru divarlarda şıram açaraq ağır-ağır axırdı sanki. Yuxu görmədiyini bilirdi. Onu da bilirdi ki, son günlərin yorğunluğu, stresinin nəticəsi idi bütün gördükləri. Ancaq həqiqətən divarın, çala kötürləşmiş daşların rəngi fərqli idi. Nə qara kimi qara deyildi, nə də kir rəngi deyildi.
Bu illərlə kamerada günahsız insanların ah naləsinin, iztirabının daşın bağrına qazıdığı rəngi idi. İki aya yaxın idi burda idi amma indi diqqət etmişdi buna. İzdirabın rəngi. Özü qədər rəngi də can sıxıcı idi.
Sonra yavaş-yavaş dostlarından, ailəsindən aldığı məktublara baxdı. İçindən birini əlinə alıb hər zaman etdiyi kimi burnuna yaxınlaşdırıb bərk-bərk qoxladı.
Fəlakətlər növbənövdür
Yaxınını itirəsən, sevdiyindən ayrılasan
Fəlakətlər rəngbərəngdir
Bu yaşında uşaq kimi bir küncdə ağlayasan.
Boğar səni hıçqırıqlar
Boğazında düyümlənər
Gəzər sənin hisslərində
Ruhunda veyillənər.
Onu ölkədə məhşurlaşdıran “Formoza məhkəməsi” olmuşdu. Bu məhkəmədə O, Çin milliyətçi partiyasına etiraz etdiyi üçün həbsə atılan 8nəfəri müdafiə edib, hakimi məcbur etmişdi ki, 8nəfəri azad etsin və belə də olmuşdu. Bu hadisədən sonra Şuibian siyasi hadisələrə qarışmağa başlamışdı. 4İl ərzində ətrfadında ölkədə məhşur olan siyasətçiləri toplamağı bacardı. Oxumağa davam et
Haqsız mübarizədə zirvə olacağıma, haqlı mübarizəmdə zərrə olmağı seçərdim.-Muhsin Yazıçı oğlu.
Dürüstlük bahalı mülkdür, ucuz insanlarda olmaz.- Hz. Ömər
Heyvan olmaq istəyirsənsə ola bilərsən əlbəttə, bunun üçün insanlığın acısına arxanı çevirib sadəcə özünü düşünməyin yetərlidir. -Karl Marks
Qan iyi almış köpək balığından daha təhlükəlisi, neft iyi almış amerikan imperiyalizmidir.- Bernard Şov
Azadlıq heç kəsə hədiyyə olunmur, əldə olunur. Biz azadlığımızı qazanmaq uğrunda vuruşacağıq.- Dursun Qaradaş (1980ci illərin sol hərəkatından)
Mən səmimiyyətinə inandığım yolda mübarizə apardım və nəticədə həbs olundum. Bir gün azad olarsam yenə bu yolda mübarizə aparacağam.- İbrahim Kaypaqqaya
Bir mübarizə uğrunda ölünəcək qədər dəyərli deyilsə, uğrunda yaşanacaq qədər də dəyərli deyildir.- Şamil Basayev
Zülm Əzrail olsa yenə də haqqı tutacağam, müqəddəs davalarda ölüm də gözəldir.-Muhsin Yazıçıoğlu
Düşmanın yoxdursa bu həyatda heç uğur qazanmamısan deməkdir.-Çe Quavera
Əvvəlcə səni görməzdən gələrlər, sonra sənə gülərlər, sonra səninlə mübarizə apararlar, sonra sən qalib gələrsən.-Qandi
Arxasından gedəcəyin cəsarətin varsa bütün xəyalların gerçək olacaq.-Çe Quavera
Azadlıq olmayan ölkədə ölüm, çöküş vardır. Hər inkişafın təməli azadlıqdır.-Atatürk.
Dünyanın şahidi olduğu ən qəddar, ən zalım insanlara zülm etməkdən zövq alan liderlerdən bir neçəsi ilə tanış edəcəm sizləri.
PolPot təşkilatının lideri Qahmər Rouge. Kambociyanın əhalisnin demək olar yarısını qətlə yetirib. Oxumağa davam et
Gördüklərimiz, görə bilmədiklərimiz, görüb susduqlarımız... 