Kölgəsinə hürənlər

Get yaltaq yaltaqlıq et
Təzim eylə başın əy
Hayqır özündən danış
Dərə yalnız tülkü bəy

Sabir RUSTEMXANLI ilə mənşəyi məlum olmayan arasında keçən məsələyə bitərəf qala bilmərəm. Sabir bəyi azı 5 ildir tanıyıram şəxsi keyfiyyətlərinə azdan çoxdan bələdəm, Sabir bəy üçün Azərbaycanın nə demək olduğunu da bilməyən yoxdur, eyni zamanda onun nə olduğunu da bilməyən yoxdur. Bir parça ətə farağat vəziyyətində durub quyruq sallamağı da yaxşı bacanlar az deyil.

Ümumiyyətlə biri haqqında fikir bildirməzdən əvvəl baxmaq lazımdır sən hardasan haqqında fikir bildirdiyin insan hardadır?

Dünən hardaydın bu gün hardasan?

Sabir bəyin bir kitabının ağırlığı qədər ağırlığın, bir kitabının dəyərində bir dəyərin yoxdursa, yaşadığın ömrün bir “Difai Fədailəri” qədər dəyərli deyilsə sən nəinki o şəxs haqqında təhqiramiz fikir bildirə bilərsən, hətta buna cəhd belə etməməlisən.

Əlbəttə bunlar xarakterli, öz dəyərləri olan insanlara aiddir. Ancaq həyasızlaşmış insanlar üçün dəyərlərin heç bir fərqi yoxdur. Onların işi , məqsədi şüvənlik etmək, qara yaxmaqdır.

Sabir bəy Azadlıq hərəkatının öndə gedən simalarından olub. Bu günün şəraitindən asılı olmayaraq o insanlar bu günümüzün tarixini yazan insanlardır.

Çox uzatmayacam, heç buna ehtiyyac da görmürəm. İnsanlar paslı dəmirlə, qızılı ayıra biləcək qədər ağıllıdırlar. Kimin kim olduğu onsuz da ortadadır.

Keçmişi unutmamaq lazımdır. Əsgərlikdə deyildiyi kimi, tetexan hamıya məlumdur başqa sözə nə hacət.

Qorxu imperiyası və ya Stalinizm xəstəliyi

Ständige Freundschaft mit Stalin.”Freundschaft mit Stalin ist die Gewähr des Sieges, des Friedens und der Zukunft” heißt es in dem Aufruf der Regierung der Deutschen Demokratischen Republik zum 70. Geburtstag von Generalissimus Stalin am 21.12.39.UBz: I.W. Stalin am SchreibtischAufn.: Illus-SNB 5.12.494636-49

Bilirəm tibbə belə bir xəstəlik məlum deyil. Psixologiya sahəsində də bu adda problem yoxdu. Amma stalinizm özlüyündə insanları müxtəlif psixoloji vəziyyətlərə salacaq güc ehtiva edir. Bəs nədir bu stalinizm xəstəliyi?

Yəqin ki, sizlər də mənim kimi nənələrinizin, babalarınızın yaşı qırxdan yuxarı olan tanışlarınızın SSRİ və Stalin haqqında danışarkən gözlərindəki parıltını görmüsünüz. “Ehh o illər” ilə başlayıb heyranlıqla davam edən söhbətləri çox dinləmisiz. Bax budur Stalinizm xəstəliyi. Bir millətin, toplumun öz qatilinə, onu məhvə məhkum edən şəxsə qarşı duyduğu sevgi..

Stalin hakimiyyəti boyunca despotizmdən bir addım belə geri atmadı. Halbu ki, sosializm ziyansız bir model olmalı idi. Ən zərərsiz modelini də Lenin hazırlamışdı.

Hələ Leninin sağlığında Stalin baş katib seçilir. Ancaq Lenin böyük təkidlə tələb edir ki, Stalini başqa, ikinci bir vəzifəyə keçirsinlər. Çünki o Stalinin xarakterindəki qəddarlığın gətirəcəyi fəsadları təsəvvür edə bilirdi. Hətta Stalinin Leninin ölümünə necə biganə yanaşdığı da çoxunuza məlumdur.

Axundların Azərbaycanın 20-ci əsr ictimai həyatında rolu.

Adətən axund, molla dediyimizdə ağlımıza ilk gələn xurafat, xalqı, milləti elmdən, təhsildən uzaqlaşdıran peşə sahibləri gəlir. Əgər bəhs etdiyimiz dövr iyirminci əsrin əvvələridirsə onda bu düşüncələr daha da qüvvətlənir. Bu cür fikirlərin subyektiv səbəbləri olsa da azərbaycan tarixində elm, mədəniyyət sahələrində fəaliyyət göstərmiş, xalqın savadlanması üçün əlindən gələni etmiş, bütün qüvvəsini ortaya qoymuş din xadimləri də olmuşdur.

Bunlar Axund Mirzə Axundzadə, Axund Mir Məmməd Kərim Mircəfərzadə, Axund Molla Ruhulla Axundovdur. Bu din xadimlərinin üçü də şərq ölkələrində təhsil almış və Bakının məscidlərində axundluq etmişdilər.

Bakı Kəndləri haqqında bilmədiklərimiz

Bakıda baş verən məlum hadisədən sonra Bakı kəndləri və onların tarixləri haqqında yazmaq qərarına gəldim. Çünki baş verən hər hadisənin kökündə onun özünə xas xüsusiyyətlər dayanır ki, bunun da kökləri çox-çox əvvələ gedir. Bəs Bakı kəndləri barədə tarix nə deyir?

Birinci Pyotrun səfəri zamanı Bakıda olmuş bir misyonerin yazdığına görə Bakı 34 kənddən ibarət bir əyalət şəhəri olub. 1870-ci ilin siyahısında isə Bakıda 41 kəndin olduğundan bəhs edilir. Bundan başqa 1865-ci ildə Bakı Quba poçt yolunun üstündə Mixayılkənd kəndi salınmış, sonralar baxımsızlıq ucbatından dağılmışdı.

Bakı kəndlərindən yaşayanların əksəriyyəti tatarlar idi.

Göydən üç bomba düşsə…

Çox uzaltmaq fikrim yoxdur. Hörmətli xanımlar, bəylər, gənclər, qocalar xatırlayırsınızmı cəmisi bir ay əvvələ qədər biz MTN-i dağın başına qoyur, Mossadla yanaşı tutur, SİA, Mİ6, MİT kimi təşkilatları döyər deyirdik. Deyirdik deyəndə ki, deyirdi bizim qariban millətimiz.

Amma gördük ki, dağın başına qoyduğumuz, dövlətin təhlükəsizliyini əmanət etdiyimiz MTN əslində semiçka satanlardan pul yığmaqla məşğul imiş. Sən demə indiyə qədər bizi hər zaman olduğu kimi yenə də Allah qoruyub. Deməyim odur ki, sizə təlqin edilənlərə inanmayın. Əlbəttə bəzən bu mümkün olmur. Alqı operasyonu deyə bir terminləri var qardaş Türkiyənin. Bax ondan edəndə adam istər istəməz inanmaq məcburiyyətində qalır.

İndi də bu gün başqa ölkələrdə baş verənlərə nəzər salsaq görərik ki, necə şanslıyıq. Çünki başqa dövlətlərdə ixtişaşlar və böhran baş versə də Azərbaycanda sabitlik hökm sürür. Yeganə Azərbaycan dövlətidir ki, irq, din, millət ayrımçılığı yoxdur. Hər kəsin rahat və firəvan yaşaması üçün gözəl şərait yaradılıb. Əlbəttə biz bütün əminamanlığı Cənab Prezidentimizə və uğurlu siyasətinə borcluyuq deyənləri çox görəcəksiniz.

Əlbəttə günümüzə şükr hələ ki, başımıza bomba yağmır, canavarın ağzında olan bir tikə çörəyimizi ailəmizin yanına aparırq. Amma bu o demək deyil ki, belə də olmalıdır. Azərbaycanda heç bir sabitlikdən söz gedə bilməz. Digər ölkələrə bu qədər güzəştə gedərək bir yerə qədər. Bir gün çıxış yolları tükənəcək. Onda əslində pili çəkilmiş bomba vəziyyətində yaşadığımız aydın olacaq.

Son olaraq da unutmayın Türkük, Müsəlmanıq, İran və Rusiya kimi qonşularımız  üstə gəl NEFTİMİZ VAR. Başımıza bomba yağmağa ən uyğun namizədik.

Nə deyək Allah insanlığı qorusun.

Qoyun ili

Bilirsiniz kənd yerlərində həyat mərkəzlərə nisbətən bir az fərqlidir. İnsanlar daha mehriban olur, daha söhbətcil olurlar. Nə isə yeni ildən bir gün sora kənddə cimgədə oturmuşduq. Çay içib söhbət edirdik. İçəridəkilərdə kimisi domino oynayırdı, kimisi nərd oynayırdı kimisi də ağız-ağıza verib yoxluqdan, bahalıqdan, qiymətlərdən danışırdı. Çox vaxt söhbətin sonu gəlib ölkə siyasətinə, Amerikanın suriya siyasətinə çıxırdı. Ən sonda da hörmətli izzətli, sayılıb seçilən məmurlarımızın belə ağıllarına gəlməyən ideyalar yaranırdı.
Vallah bizim xalq savadlı xalqdır. Hətta o qədər savadlı, uzaq görən, çox bilmiş xalqdır ki bütün dünyanın problemlərini bir çaynik çayı bitirənə qədər həll edirlər. Bir çatışmazlıqları var ki, o da öz problemlərini həll etmək heç vaxt ağıllarına gəlmir.
Gərək belələrindən bir maşın yığıb aparsınlar ağ evə ya da kremlə. Bütün problemlər bir həftəyə qalmaz həll olunar.
Biri- bu il əsl bizim ilimizdir.
O biri- nə ilidir ki bu il.
Biri- sənin deyəsən dünyadan xəbərin yoxdur e, bu il qoyun ilidir.
Digəri- daha bunun nəyi bizim ilimiz oldu ki? Biz qoyunuq?
Biri- ay balam kəndçinin nəyi var nəyi yox bir qoyundur bir də 3-5 toyuqdan zaddan olur da.
Kənardan oturub buların söhbətlərinı qulaq asa-asa çayımı içirdim.
Üstündən hüç iki həftə keçməmiş təsadüfən yenə bunlarla yan-yana stolda əyləşməli oldum. Biri O birinə deyirdi ki yadındadır deyirdin bizim ilimizdir bu il? Bax həqiqətən də bizim ilimiz imiş.
Digəri- Necə yəni?
Biri- bəs bilmirsən axşam benzinin qiymətini qaldırıblar. Gözləyiblər ki biz yuxuya gedək ondan sora qaldırsınlar. Sağolmuşlar da bizi lap qoyun yerinə qoyublar ee yaxşı ki axşam oyaq idim.

Mənim qızlarım ölüb (hekayə)

Səhər oyanandan bəri Səbinə ilə Türkan bir yerdə qərar tuta bilmirdilər. Gah güzgünün qarşısına keçib saçlarını darayır, gah da əyinlərindəki donlarına əl gəzdirib səliqəyə salırdılar. Əslində sadəcə əl alışqanlığı ilə sağa sola çəkirdilər donun ətəyini dəyişən bir şey yox idi.  Gah da analarının yanına qaçıb həyəcanla  sağına-soluna keçirdilər. Heç havanın tutqun olması da bu balaca qızların kefini  korlaya bilməmişdi. Sanki pəncərədən kənarda nələrin baş verməyi onları maraqlandırmırdı. Anaları qızlarının şıltaqlıqlarına gülümsəyərək cavab verirdi. Bəlkə başqa vaxt olsaydı onlara acıqlanar, bir az sakit olmalarını tapşırardı. Ya da ki, bir az da irəli gedər kiçik qızlarına indidən dərs vermək istəyərcəsinə -qız uşağı ağır olar bala- deyərdi. Bu gün onun da kefinə deyəcək söz yox idi. Uşaqlarının atası bu gün axşam evə gələcəkdi. Artıq 6 ay idi ki Bakıya işləməyə getmişdi. 6 ay evə gəlməmişdi. Yoldaşı heç vaxt bundan gileylənib, ərini buna görə narahat etməzdi. O da bilirdi ki, əri elə onlara görə, çörək qazanmaq üçün ordadır. Uşaqlar da bir gün qabaq ataları ilə danışmışdılar. Hərəsi bir şey istəmişdi Bakıdan. Səbinə qırmızı tufli, Türkan isə ağ ayaqqabı istəmişdi. Türkanın  cəmi 3 yaşı vardı. Paltarları ayırmağı bacarmaz sadəcə bütün paltarlarına don, ayaqqabılarına da eləcə ayaqqabı deyərdi.

Tənhalığın göz yaşı

Əlindəki siqaretindən bir nəfəs də çəkib bərk-bərk öskürdü. -Zəhrimara qalsın. Buna hardan dadandıq axı? Belə getsə axırıma çıxacaq. Kənara atdığı siqaret kötüyü hələ də tüstülənirdi. Havanın istisindən qurumuş sarı otun arasından sısqa-sısqa tüstülənən siqaret kötüyü otları da yandırıdı. Onda hiss etdi ki, bu günə qədər siqaret onu nə hallara salıb. Palıd ağacının altında illər əvvəl kəsilmiş palıdın kötüyündə oturub ayaqlarını qabağa uzaltmışdı. Əlindən çomağını əskik etməzdi. Elə indi də əlindəki çomağı ilə yerdəki otların dibini eşirdi. Bəzən də başını yuxarı qaldırır dərindən köks ötürürdü. Babadan qalma evin həyətindəki Tut ağacının dibindəki baltanı diqqətlə süzdü. Xatırlayırdı illər əvvəl atası onunla ağac kəsər qışa odun tədarük görərdi. Uşaqlıq illərinin həyəcanını hiss etdi bir anlığa. Bu tut ağacından az yıxılmamışdı. Hər dəfə də bir daha ağaca dırmaşmayacağına söz vermişdi amma sözünü tuta bilməmişdi. Sanki ağac onu özünə çəkirdi. Nə isə gözə görünməyən bir qüvvə onu vadar edirdi ki, gəlib çıxsın ağaca. Elə indi də bu ağac onun üçün dəyərli idi. Düzdür bəzən evladları zarafata salıb gülürdülər amma bu ağacla onun arasında mənəvi bağ var idi. Hər dəfə də uşaqlarına hiss etdirməsə də onların belə hərəkətləri ona bərk toxunardı. Amma dinməzdi. –Qocalıb artıq hər şeydən şikayət edir- demələrindən qorxurdu. Tula başını aldırıb üzünü sahibinin üzünə tərəf çevirdi. Elə bil qocanın ürəyindən keçənləri hiss edirdi. Az müddət deyil doqquz il idi ki, Tula onunla idi. Dağa da gedəndə, bağa da gedəndə sahibinin arxasına düşüb quyruğunu bura-bura gedərdi. Heç bir dəfə də yolun uzaqlığından, aclıqdan, susuzluqdan, günün istisindən şikayət etməmişdi. Hava necə olur olsun, günün hansı vaxtı olur olsun sahibinin yanında olmaqdan həzz alırdı. Üzünü Tulaya çevirdi. -Sən də mənimlə eyni fikirdəsən deyəsən. Zalım oğlu elə baxırsan ki, elə bil məni başa düşürsən.- yenə dərindən köks ötürüb –Əslində elə məni bircə sən başa düşürsən. Rəhmətliyin ölümündən sonra hər şey dəyişdi mənim üçün. İki qızı evləndirdim. Qanad açıb uçdular öz yuvalarını qurdular. Böyük oğlum kor gülləyə tuş gəldi. Balacadakı belə.- Gözlərindən səssiz süzülən yaş yanaqlarındankı qırışların arası ilə süzülüb qocanın yanaqlarını sığallayırdı sanki. Bir insanın bu qədər yük altında qalması həm də bu yaşda ikən, qayğıya sevgiyə ehtiyyacı olan bir vaxtda tək başına qalmağı çox ağır idi. Qızları həftədə bəzən də ayda bir –iki dəfə gəlib ev eşiyi yığışdırar, yemək hazırlayardırlar. Nəvələrinin sevinci ilə bir neçə saatlığına da olsa dərdlərini unudar amma yenə də könlü buna razı olmazdı. Hər dəfə -Ay bala sizin öz ailəniz var, öz işləriniz başınızdan aşır gedin ailənizə, balalarınıza vaxtınızı ayırın. Mən özüm öz çarəmə baxaram. Məndən sarı nigaran qalmayın-deyərdi. Dili deyərdi amma ürəyi tənhalıqdan bəzən yanıb qovrulurdu. Böyük oğlu sağ olsaydı bəlkə əlindən tutar, bu ahıl yaşında onu bunca əziyyətdən xilas edərdi. Balaca oğlu isə… Üç gün idi ki, yenə evə gəlmirdi. Artıq onun bu hərəkətlərinə öyrəşmişdi bilirdi ki, ya başı bir bəlaya düşüb ya da hardasa kefini çəkir. Bəzən oturub fikirləşərdi ki, görəsən evin son beşiyinə tərbiyyə verəndə harda səhv edib. Bu günə qədər qapısından haram bir tikə soxmamışdı. Amma son beşiyi haramzadanın biri idi. Əlindən dilindən heç kəsə xeyir gəlməzdi. Qohum qonşular evladlarını onunla dostluq yaxınlıq etməyə qoymazdılar. Hamısına da haq verirdi. Ancaq yenə də ata ürəyi idi. Bilmədən, istəmədən qırılırdı, inciyirdi. -Rəhmətliyə çox deyirdim ki, ay arvad bu gədəni bu qədər ərköyün bəyütmək olmaz. Sabah biz qocalıb əldən düşəndə evin balacasının umuduna qalacağıq. İndidən sən onu tənbəl eləmə. Dinləmədi məni atası rəhmətlik. Elə hey deyib özüm eşitdim. Heç olmasa rəhmətlik sağ olsaydı bir babat təskinlik tapıb dolanardıq.-sonra nə isə fikirləşib –Allah bilən məsləhətdi amma Şəhriyarı bu vəziyyətdə görsəydi ürəyi tab etməzdi. Əllərini dizlərinə söykəyib ayağa qalxdı. Sonra əllərini belinə qoyub arxaya qanrılıb qəddini düzəlmək istədi. Ancaq nə qədd qalmışdı nə də ki, qamət. Cavanlığı vurub yıxan, bağırıb-çağıran dövrü ötmüşdü. Dəmir daravaza cırıltıyla açıldı. Çoxdan idi ki, yağlanmırdı ona görə də hər dəfə açıb bağlayanda cırcırama kimi cırıldayırdı. Qoca incikliyini gizlədib –xoş gördük oğul necəsən? -Yorğunam ata.-Ayaq üstə güc bəla ilə dayanırdı. Üstü başı toz-torpaq içində idi. Diqqətlə baxanda üz qırışları olduğundan ən az on yaş böyük göstərirdi onu. Saçı-saqqlı birbirinə qarışmışdı yeriyərkən ayaqları titrəyirdi. -Yenə içmisən bala? Neçə dəfə dedim axı içmə o zəhrimarı. Axırına çıxacaq bir gün. Yazıqsan bala, mənə yazığın gəlmir özünə yazığın gəlsin. Heç qoca atanın xətri yoxdur yanında? Bu gün sabah mən də ölüb gedəsiyəm bu evə-eşiyə kim baxacaq ay oğul. Ata yadigarını kim qoruyacaq, ata ocağını işıqsızmı qoyacaqsan? Bala mənim goruma söydürmə. Deməsinlər ki, yaxşı kişi olsaydı belə oğul böyütməzdi. Həqiqətən də oğlunun belə olmasında onun günahı bir o qədər də yox idi. Bəlkədə hardasa səhvləri olmuşdu ama axı o elə kişi deyildi. Ayaqlarını sürüyərək oğlunun arxasınca yuxarı qalxdı. Atasından qalan taxta pilləkanları qurd yemişdi. Üzərinə basdıqca qıcırdayırdı. Ancaq öyrəşmişdi buna. Keçib yoldaşından yadigar qalan yaşıl üzlü döşəkcəsində oturub ayaqlarını qabağa uzaltdı. Gözlərini oğlunun gözlərinə dikib ona baxırdı. İllərin çətinliyinin, çəkdiyi əzabların üzündə buraxdığı izlər də Şəhriyar üçün önəmsiz idi. -Ata bilirsən niyə gəlmişəm bura? -Niyə gəlməyin əsas deyil ki, bala bura sənin evindir day onu da mənə deməyəcən ki.-Ancaq hiss edirdi ki, oğlunun cümləsində nə isə həsrət, ayrılıq qoxusu hiss olunur. Ancaq son cümləsində bunu gizlədərək, daha doğrusu bəlkə də elə olmadığına özünü inandıraraq demişdi. -Can bala yıxıl yat bir az. Əldən ayaqdan düşmüsən. -Yox ata mən qalmayacam getməliyəm. Amma getməmişdən əvvəl mənə pul lazımdır. Kişi başını aşağı salıb-Nə qədər? -soruşdu. Pul, var dövlət söhbəti düşəndə həmişə evladlarını firavan yaşada bilmədiyinə görə, hər istədiklərini ala bilmədiyinə görə utanırdı. -Çox lazımdır ata. Həm də çox. Yaman yerdə axşamlamışam. Bəlkə də bir daha məni görməzsən. -Nə danışırsan bala necə yəni görməzsən. Bu yaşımda nə edərəm tək-tənha. Bəs mənim evimin ocağını kim yandıracaq. Bir gün ölüb qalacam heç kəsin xəbəri olmayacaq. Bir quru qəbrim də olmasın deyirsən bala? -Ata mənim qulaq asacaq, dərd bölüşdürəcək vaxtım yoxdur. Sənə deyirəm pul lazımdır. Son cümləni deyəndə hiddətindən səsini qaldırmışdı. Qoca atasına bir az da olsa yazığı gəlmirdi. Gözləri mənasız, baxışları quru və soyuq idi. Bu ölmüş insanlığın əlaməti idi. Qoca ilk dəfə idi qorxu hiss etmişdi. Həm də elə belə yox, öz oğlundan qorxmuşdu. Əlləri əsə-əsə ayağa qalxdı. Döşəkçələrin arasından köhnə dəsmalı alıb açdı. İçindəki pullara bir müddət baxıb gözlərindən süzülən yaşı silib onu oğluna uzaltdı. Gözlərindən axan isə yaş deyildi. Kimsəsizliyin, tənhalığın fəryadı idi. Hayqırıb deyə bilmədiyi, ürəyinə saldığı əzabları idi gözlərindən süzülüb axırdı. -Al bala kəfən pulumdur. Saxlamışdım ki, öləndə heç kəsə yük olmayım. Heç nə olmaz. Kimin ölüsü çöldə açıqda qalıb ki? Mənə də kəfən tapılar. Şəhriyar pulu atasından alıb sürətlə nərdivanla aşağı düşdü. Dəmir darvazadan çıxacaqdı ki, ayaq saxlayıb geri baxdı. Qoca atası onun arxasınca baxırdı. Baxışları ilə sanki ağlayıb yalvarırdı oğluna-Məni tək qoyub getmə. Körpə uşaq kimi əllərini uzaldıb balasının arxasıyca qaçmaq, ona körpə uşaq kimi sarılmaq istəyirdi. Ancaq oğlu qapıdan çıxmışdı. Üzünü yana çevirdi Tula diqqətlə sahibinə baxırdı. Dərindən ah çəkib -Gəl Tula, mənim sadiq yoldaşım gəl gedək- dedi. İt səssiz səmirsiz sahibinin əmrinə tabe olub onun arxasınca gedirdi. O an ağlına qəribə fikir gəlmişdi. İndiyə qədər evladına öyrədə bilmədiklərini Tula çoxdan öyrənmişdi. Artıq onun fikrində Tula sadəcə it deyildi. Fərsiz oğuldan daha dəyərli dost idi.

O tərəflər…

O tərəflərin yazı yayı daha gözəl olur. Təbiyyətinin füsünkarlığı, cah cəlalı bir sözlə insanı ovsunlamaq üçün burda her şey var.

93-dən bərə bir hissəsi ermənistan tərəfindən işğal olunan Fizulidən danışmaq isdəyirəm. Bəlkədə deyəcəksiniz hansı cah-cəlaldan dəm vurursan xaraba qalmış kəndlərini görməmisənmi? Bəli görmüşəm həmdə aylarla o dağılmış, yandırılmış evlərin arasından keçərkən ürəy ağrısını hiss edərək görmüşəm. Rayon mərkəzinə gedən yolun qabağını kəsən daşları, ot basmış asfalt yolun bütün ağrı acısını sinəmdə çəkərək izləmişəm.

Ancaq nə dağıntılar, nədə ki millətin bu torpaqlara qarşı vəfasızlığı onun cah-cəlalını poza bilməyib, qürurunu qıra bilməyib.

Hələ Fizulinin bizdə olan kəndlərinin tarix hopmuş daşları, küçələrini demirəm. Insanı özünü başqa aləmdə hiss edir buralarda.

Aprel may aylarında uzaqdan da olsa görmək olur Fizulini. Alxanlıdan baxdıqca o dağları, dağların döşündə üstü parıldayan evlər, gecələr yollarında ulduz kimi sayrışan işıqlar. Bu gün o Fizulinin işığını erməni yandırsada, o üstü parıldayan evlərində düşmən yaşasada bizimdir o ellər, o obalar.

İnsan hərbi xidmətdə olanda daha çox əzab çəkir. Silah əlində, erməni səndən ən uzaqı yarımsaatlıq məsafədə amma heç nə edə bilmirsən. Bəzən bir daş məsafəsində dayanıb torpağın bağrında oyulmuş səngərdən baxmaq incidir insanı. Gözlə görüb ayaqla gedə bilməmək toxunur insana. Mən orda əmin oldum ki, biz heç də düşməndən qorxmuruq, qorxub qaçmamışıqda. Biz kimlərinsə qurbanına çevrilmişik. Avtomatına söykənib yanıqlı yanıqlı oxuyan əsgərin gözlərində gizlənib xilasımız.

Əmim Fizuli döyüşlərində iştirak edib. Yanıma gələndə gözlərinin dolduğunu unuda bilmirəm. Gün ərzində onlarla insanın gəlib uzaqdan dədə-baba yurduna baxması, döyüş yoldaşlarını xatrlayıb ağlayanların göz yaşları insanın ruhuna xəncər kimi saplanırdı.

Amma Fizuli o cahcəlalını hələ də insanın ruhunda hiss etdirir. Ora başqa dünyadır. Orda tarix özü danışır hər şeyi insana.

Yazmaq istəyib yaza bilməyəcəyi hisslərlə dolur insan oralarda. Qarşımızdakıların da kim olduğunu orda öyrəndim, arxa arxaya atılan iki güllədən qorxub yuvalarına doluşan dovşanlardan seçilməyən düşmən dayanıb qarşımızda.

Demokratiyadan diktaturaya keçid

Onu ölkədə məhşurlaşdıran “Formoza məhkəməsi” olmuşdu. Bu məhkəmədə O, Çin milliyətçi partiyasına etiraz etdiyi üçün həbsə atılan 8nəfəri müdafiə edib, hakimi məcbur etmişdi ki, 8nəfəri azad etsin və belə də olmuşdu. Bu hadisədən sonra Şuibian siyasi hadisələrə qarışmağa başlamışdı. 4İl ərzində ətrfadında ölkədə məhşur olan siyasətçiləri toplamağı bacardı.